Lolkje Hoekstra

HúSKEAMERS MEI DIKKE MUORREN

It twadde boek mei ferhalen fan Jaap Krol is út. Foar reguliere Farsklêzers is Jaap fansels gjin ûnbekende. Ien fan de ferhalen út dizze bondel, Nûmers, hat earder ek op de Farsk-site te lêzen west. 

Op de achterflap fan Nûmers stiet dit:
Fan boppe-ôf lykje it mar grize, monotoane blokken te wêzen. In grutte wenwyk, in rjochte strjitte, in hûsnûmer. Minsken stean foar it rút en sjogge nei de foartún, se draaie harren om en sjogge nei de achtertún. In situaasje. In mins hat net alles, in mins kin net alles, tinke se. In mins is net alwittend. Dochs wurde se besjoen. Guon rinne tafallich troch de strjitte en belje oan; as der net iepen dien wurdt, sjogge se eefkes troch it rút.

It hat der yn de fiifentritich ferhalen út Nûmers alle skyn fan, dat de skriuwer as in soarte fan passive godheid troch dizze strjitte rint, en op ferskillende momenten fan ferskillende dagen ergens in dak fan in hûs optilt. Dan sjocht er nei hoe’t de lytse minskjes mei harren lytse ach en weekes libje, tinke, fiele.

Krol beskriuwt yn syn fiifentritich Nûmers sekuer hoe’t it kin dat de personaazjes yn dat iene hûs, no krekt op dat bepaalde moment yn dizze situaasje telâne kommen binne. Hy jout se in gesicht, leeftiid, langstmes, eangsten, fertwifeling en in ferline. In goede trochsnee fan leeftiden lûkt foarby mei de typyske problemen dy’t by dy faze fan it libben hearre. De âlde man dy’t net wenne kin oan dat syn frou ferstoarn is, de mem dy’t har lyts jonkje net mear ferneare kin, de jonge dy’t foar it earst op sicht is by de heit en mem fan syn freondin, de man dy’t syn frou ûnderdrukt, âlde minsken dy’t yn nostalgy weromsjogge, relaasjes op harren brekpunt.

Yn de ferhalen fan Krol oersjogge de personaazjes har libben. Se sjogge nauliks foarút. Se steane meastentiids wat stil, yn fertwifeling. Undernimmend binne se net te neamen. Der oerkomme har de gewoane minske-dingen. Sykte, hertsear en dea. Se wolle wol wat miskien, mar dat kinne wy eins amper ôfliede út stappen dy’t der set wurde. Faker witte se wat se net wolle. Hiel dynamysk is dat net.

Troch de opset fan de bondel - elk ferhaal begjint mei in nûmer, as wie it in hûsnûmer, en in tiid fan opname dy’t in gronologysk ferrin hat -  wurdt der suggereare dat der in gearhing is tusken de ferhalen. It giet hjir ommers om ferhalen fan minsken yn deselde rjochte strjitte. Nei in side as tritich hoopje je dat as lêzer ek. Je hoopje dat der wat dynamyk ynkomme sil. Dat der yntryzjes wêze sille. Dat de iene buorfrou it mei de oare buorman docht, stikem. Dat de kollektante fan nûmer twa yn in letter ferhaal dy frou is dy’t thús mishannele wurdt en dat in oar yn in oar ferhaal dan wer sjocht hoe’t har man yn it winkelsentrum ôftúgd wurdt. Nei sa’n sechtich siden hawwe je wol troch dat dat der net mear ynsit. De minsken yn dizze strjitte geane net mei inoar om. Of dat falt yn alle gefallen net út de momentopnames ôf te lieden. Om al dizze fyfentritich hûskeamers steane tsjokke muorren. De ferhalen binne isolearre, de personaazjes faak ek. De personaazjes hawwe gjin nammen. Elk hyt hy of sy. Ek de minsken binne mar Nûmers, liket de skriuwer sizze te wollen.

Foar minsken dy’t deis oan ien as twa ferhalen genôch hawwe, falt der oan Nûmers bêst wol wat te genietsjen. Krol nimt de tiid om de emoasjonele steat fan de personaazjes dúdlik nei foaren komme te litten. Hy hâldt fan werhellingen en sirkelredenaasjes. Nim nûmer 17. Tiisdei, middeis. In jonge frou hat twa dagen dêrfoar in one-nightstand hân wêrfan’t it net dúdlik is wat it no krekt mei har dien hat. Mar se lit it aldegeduerichst yn har omgean hoe’t it wêze soe om har frijer fan twa dagen lyn wer tsjin te kommen of de jonge dêr’t se earder in eachje op hie en se sit der ek oer yn dat se wat ferjit hoe’t ien fan beide der no krekt útseach.
Se wist it wol. It leafst soe se him belje. En oars woe se hiel graach dat er op it antwurdapparaat stie. Mar ja, se hiene ôfpraat it te ferjitten. As se inoar no belje soene, hie de iene miskien wol in oare, geheime aginda iepene. En de oare ek. Hy hie sein dat hy der net oan ta wie (se wie wierskienlik net syn type); sy hie sein dat it net koe (se wie al skoften fereale op ien). Dat wie de wet fan ôfskienimmen. De doar wie net mear iepen.
Ek net op in kierke.
Miskien. Faak koe se him net mear foar de geast helje. Dan yn ien kear wer wol. Se murk mei de dei dat it hieltyd dreger waard.
Dat der al skoften in oar wie yn har geheime libben, steurde har no eins. Dat se minder foar dy persoan fielde as earder, fûn se no net sa slim. En ek wer wol – se wifele no al twa dagen lang.
Se wifele as se yn ‘e stoel siet, se wifele as se foar it rút stie, se wifele as se troch de keamer rûn en betocht wat se jûn ite soe.

Dat is wifeljen dat der net om lycht. En ek wol begryplik is, miskien. Hoewol’t sa’n ferhaal op himsels goed skreaun is, is der amper romte foar in fertelling. It wol mei dit personaazje ek net opsjitte, de situaasje is oan de ein eksakt itselde oan oan it begjin fan it ferhaal, de fertwifeling ek. Dêrmei is de fraach oft Nûmer 17 sjoen de dramatyske ûntwikkeling ynteressant is, beantwurde. It is ûnynteressant, wat der bart is te triviaal om it personaazje te feroarjen. De skriuwer jout it personaazje ek net de tiid om stappen te setten en it is de fraach oft it personaazje der wol ta bysteat is. Al dat defaitisme. Alles byinoar rekket it personaazje jin net, se komt jin net ûnder de hûd.

En dat is by hiel wat mear ferhalen, sketsen is eins it bettere wurd, it gefal. Ek de kar foar de hy/sy-foarm helpt wat dat oanbelanget net mei. Troch de personaazjes gjin nammen te jaan, wurde alle minsken dy’t yn de ferhalen fan Krol foarkomme sels Nûmers. Harren lijen is sa algemien minsklik, en der bart op it lêst sa’n bytsje mei de personaazjes (de personaazjes binne sels meastentiids ek de ylluzje foarby), dat it dochs faak saai is. It gebrek oan aksje makket dat de personaazjes, de Nûmers navelstaarderich oerkomme. Psygologysk wol yn oarder, mar spannend wol it net wurde. Fansels binne der genôch lêzers dy’t oan ien of twa ferhaaltsjes op in dei genôch hawwe, mar fan mear wurde je wol wat depressyf.
 Foar ien dy’t graach libbensechte sketsen lêze mei fan lytse-minskjes-lijen, is Nûmers in oanrieder. Fan de ferrassingen moat Nûmers it net hawwe. Fan de fleurige ynstek ek net. Fan de personaazjes mei oansprekkende libbenskrêft ek net. It binne in bult moai opskreaune situaasjes. Mar wat de personaazjes oerkomt of wat se belibje is faak te triviaal om je der by te hâlden.

Jaap Krol, Nûmers, fiifentritich hûskeamerferhalen (Utjouwerij Bornmeer, Ljouwert 2004) 192 siden.