troch Jelle Krol en Teake Oppewal by de yntroduksje fan Sirkwy yn 2010

Yn 2008 krige Tresoar subsydzje út it lanlik budzjet ‘Digitaliseren met beleid’ foar it opsetten fan in nije Fryske literatuerwebside, letter Sirkwy neamd.
Ofpraat waard dat de website trije fasetten biedt:
a. in yntegrale presintaasje fan alle dokuminêre ynformaasje dy’t Tresoar hat oer skriuwers en oaren dy’t yn ferbân mei de literatuer yn Fryslân fan belang binne, beskikber hat;
b. in poadium foar minsken om te reagearjen op of har te uterjen oer allerhanne saken dy’t de Fryske literatuer betreffe;
c. in digitale biblioteek fan in tal byldbepalende Fryske literêre wurken.

Digitale biblioteek

Foar it opsetten fan de digitale biblioteek is kontakt socht mei de Stichting DBNL, Digitale Biblioteek voor de Nederlandse Letteren, yn Leien. De DBNL hat in protte ûnderfining mei it oanbieden fan besteande teksten op ynternet en wie dwaande mei it ûntwikkeljen fan in aparte ôfdieling foar Afrikaansk en Surinaamsk. In ôfdieling Frysk soe dêr sûnder problemen oan taheakke wurde kinne.
Sa waard besletten dat Tresoar en DBNL yn ’e mande in DBFL opsette soene, in Digitale Biblioteek fan de Fryske Literatuer.
It takende subsydzjebedrach bepaalde it oantal bledsiden dat digitalisearre wurde koe (dat die bliken 20.000 te wêzen), en by einsluten kaam dat del op 83 titels.
Foar it scannen waarden eksimplaren fan de boeken troch Tresoar oanlevere oan DBNL, dy’t dêr hege resolúsje pdf-bestannen fan meitsje liet en ek digitale xml-bestannen. De lêste waarden makke mei ocr-techniken en troch hânmjittich yntypen. De xml-files binne brûkt foar de skermpresintaasje fan de teksten yn in eigen opmaak. De gedachte om ek pdf-bestannen beskikber te stellen waard loslitten. Mei de komst fan e-readers soene frije dellaadbere pdf’s de teksten te maklik fergees beskikberstelle.

Rjochten

De DBNL wurket mei in model-oerienkomst mei rjochthawwers, wêrby’t de lêsten tasteane dat it tekstmateriaal fergees yntegraal op ynternet beskikber steld wurdt, yn in eigen skermopmaak – dus net as boekside –  foar stúdzje, neislach, of it meitsjen fan in thúsprint op losse A4. De oerienkomst hâldt ek yn dat de rjochthawwers op elk stuit fersykje kinne de beskikberstelling yn de digitale biblioteek stop te setten. Op dy basis waarden ek de rjochthawwers fan de Fryske teksten frege om tastimming, wat troch hast allegear ynskikt waard.  

Seleksje fan titels: earste kritearia

De seleksje fan de boeken dy’t digitalisearre wurde moasten yn it ramt fan it projekt, waard útfierd troch Jelle Krol en Teake Oppewal yn oerlis mei de oare meiwurkers fan Tresoar dy’t yn it projekt behelle binne.
It meitsjen fan dy seleksje wie net in maklike opjefte. Der is folle mear belangryk materiaal foar hannen as de 20.000 siden dêr’t finansjele middels foar beskikber wiene, it ferskaat fan sjenres is grut en der is net folle sekundêre literatuer.
Dêrom giene de meiwurkers fan Tresoar yn earste opslach tige pragmatysk te wurk troch de folgjende kritearia te hantearjen:
1. As sjenre waard keazen literêr proaza: roman, ferhalebondel, novelle, reisferhaal, essaybondel, jeugdroman, (auto)biografyske net-fiksjonele tekst ensfh.
2. It wurk moast neamd wêze yn it Lyts hânboek fan de Fryske literatuer (1997) en yn Zolang de wind van de wolken waait (2006), en ferskynd wêze yn 1945 of letter.
3. It wurk moast net mear leverber wêze (stân desimber 2008, neffens opjefte It Fryske Boek).
4. De trije wichtige literatuerskiednisboeken fan nei 1945 moasten ek opnommen wurde.

Kommentaar klankboerdgroep

Yn jannewaris 2009 joech in klankboerdgroep mei dêryn fertsjintwurdigers fan ferskillende ynstellingen kommentaar op de seleksje dy’t makke wie op basis fan de boppeneamde kritearia. De ynstellingen wiene: Afûk, Bibliotheekservice Fryslân, Fryske Akademy, It Fryske Boek, Ryksuniversiteit Grins, It Skriuwersboun.
De leden fan de groep wiene fan betinken dat de oanpak te pragmatysk wie. It belang fan it útkeazen wurk moast net allinne gearhingje mei foarkommen yn de beide literatuerhânboeken, der wiene ek noch oare kritearia foar seleksje mooglik, lykas foarkommen yn ien fan de twa rigen ‘Fryske Klassiken’ of bekroaning mei in priis. Fierder hâlde it lûken fan in grins by 1945 yn dat guon skriuwers yn de seleksje opnommen waarden mei kwalitatyf minder wurk, omdat sy har bêste boeken foar 1945 skreaun hiene, en soene âldere wichtige auteurs hielendal misse. En ta beslút soe wurk fan 1996 en letter by definysje ûntbrekke, omdat it Lyts hânboek yn 1997 ferskynd is.
Yn de klankboerdgroep bestie gjin ienriedigens oer de fraach hokker doelgroep Tresoar op it each hawwe moat mei de website Sirkwy: de lytse groep fan literatuerwittenskippers of de gruttere groep fan lêzers dy’t mei help fan de site op ’e smaak brocht wurde fan de Fryske literatuer. It projektplan dêr’t Tresoar subsydzje foar krigen hat, leit de klam op it lêste, mar wol dúdlik mei it doel om minsken dy’t mear witte wolle en mear melde wolle oer Fryske literatuer ek te betsjinjen.

Kritearia oanpast

Op grûn fan it kommentaar paste Tresoar de kritearia foar de seleksje oan en keas it foar de folgjende kategoryen boeken:
1. De trije literatuerskiednisboeken fan nei 1945, en it neislachwurk Skiednis fan de Fryske biweging fan Sjoerd van der Schaaf, dat foar in goed begryp fan de kontekst fan de ûntjouwing fan de Fryske literatuer ûnmisber is.
2. Alle 26 titels fan de Fryske Klassiken.
3. Alle priiswinnende proaza-titels fan de folgjende literêre prizen: Gysbert Japicxpriis, Simke Kloostermanpriis (foar safier takend oan jeugdboeken), Fedde Schurerpriis, Piter Jellespriis en Rink van der Veldepriis. As in literêre priis net foar ien spesifyk boek takend wie, moast in seleksje út it wurk fan de bekroande auteur makke wurde.
4. ‘Echt klassike boeken’: Boeken dy’t eins yn kategory 2 thúshearre, mar dy’t om hokker reden dan ek net yn de beide rigen Klassiken opnommen binne. Yn dizze kategory sitte trije titels fan foar 1945, sadat de hiele seleksje yn totaal 15 titels befettet fan foar 1945; dêrfan 4 út de 19de iuw.
Yn de oersjochslist oan de ein fan dit stik binne boppeneamde fjouwer kategoryen werom te finen mei resp. de koades H, K1, K2, P en E. It totaal tal siden kaam op amperoan 20.000, en dêrmei wie de taseine limyt berikt.

Kritearia nochris oanpast

Lykwols, yn de boppeneamde seleksje ûntbrieken nei it ynsjoch fan de gearstallers noch in tal markante titels fan nei 1945, dy’t neamd wurde yn it Lyts hânboek en yn Zolang de wind van de wolken waait of, fan 1996 ôf, allinne yn Zolang de wind… Mei ‘markante boeken’ waarden dan bedoeld boeken dêr’t it folgjende foar jildt: represintatyf foar in bepaald soarte proaza (bg. tematyk, subsjenre) of foar it wurk fan in auteur mei in omfangryk oeuvre; faak werprinte; nijsgjirrige resepsje; ferfilme; oerset yn Nederlânsk of oare taal.
De folsleine list fan ‘markante titels’ berûn 34. It wie ûnmooglik om dy allegear ek noch op te nimmen. Om dochs wat romte te krijen waarden dêrom trije tsjokke boeken út de boppeneamde seleksje weilitten: J.P. Wiersma syn Aldfaars grûn, dat as Klassiker yn 2001 op ’en nij ferskynde en begjin 2009 noch altyd leverber wie, en de twa dielen Hillige Histoarje fan Ulbe van Houten. De skriuwer krige foar dy boeken yn 1955 de Gysbert Japicxpriis, mar de priis gau doe ek De sûnde fan Haitze Holwerda, dat wol opnommen waard. Van Houten is ek yn de seleksje fertsjintwurdige mei de Klassiker De rook fan it lân. Troch it weilitten fan dy trije mânske boeken kaam der wer romte foar it scannen fan 1600 siden. De dêrfoar útsochte ‘markante titels’ binne yn de list werom te finen mei koade M. De seleksje kaam sa by einsluten út op 85 titels mei hast 20.400 siden.

Tastimming fan de rjochthawwers

Lykas boppe al sein, de rjochthawwers joegen hast allegear tastimming foar opnimmen fan har tekst yn de digitale biblioteek. Der kaam gjin tastimming fan de Erven Brolsma foar it opnimmen fan Grûn en minsken en de Heechhôf trilogy fan Reinder Brolsma, en Steven H.P. de Jong woe De Wuttelhaven del net frijjaan, omdat dêr in nije printing fan ferskynt by de Friese Pers boekerij bv. Ek foar Zolang de wind van de wolken waait kaam gjin tastimming fan de útjouwer, om’t dat boek noch rom foarhannen is yn de winkel.

Hokker printing?

By de kar fan de te digitalisearjen printing stiene de belangen fan twa brûkersgroepen heaks op elkoar: wittenskippers en ‘gewoane lêzers’. De earstneamden sjogge it leafste in útjefte fan de earste printinge fan in roman, de lêsten hawwe it leafste in útjefte yn de stavering fan hjoeddedei.
No liket it probleem slimmer as dat it is: alle titels fan nei 1980 binne al yn de gongbere stavering, en by de 25 titels út de rige Klassiken is hyltyd de earste printing útjûn yn in nije edysje yn hjoeddeiske stavering. Om wille fan de lêsberens hat Tresoar der foar keazen om sa folle mooglik in útjefte fan in titel te digitalisearjen út de tiid nei 1980, doe’t de ‘nije stavering’ yn gebrûk nommen waard.
Lettere printingen wike tige ôf fan eardere by De fûke en by Feroaring fan lucht fan Rink van der Velde en by De Gouden Swipe fan Abe Brouwer. Yn dy gefallen is sa besletten: by it boek fan Brouwer is keazen foar de de nijere ferzje, om’t dêr in protte printingen fan binne en dy ferzje dus de meast gongbere wurden is. By de twa titels fan Van der Velde leit dat krekt oarsom en waard yn earsten de eardere ferzje oanhâlden.

Skermopmaak

DBNL en Tresoar hawe ôfpraat dat elk de teksten presintearje sil yn de eigen skermopmaak. De ombaljende ynformaasje (lykas kolofons, opdrachten en oare bûtentekstuele ynformaasje) stiet allinne by de DBNL; Tresoar ferwiist dêrhinne. De digitale presintaasje biedt de mooglikheid om de teksten mei noaten ta te ljochtsjen of – ûnder ferantwurding – te korrizjearjen. Wêr’t dat mooglik en needsaaklik is, sil dat yn de rin fan de tiid útfierd wurde.

Printing-on-demand rige ‘Nije biblioteek’

Yn de rin fan it projekt oppenearre him de mooglikheid om de digitaal beskikbere boeken op ’en nij út te jaan mei in printing-on-demandsysteem, koartwei ‘pod’. By pod wurde gjin foarrieden fan in boek makke, en wurdt it boek pas printe as der in bestelling foar it boek is. Trochdat der gjin hege oanrinkosten en gjin opslachkosten binne, is sa’n produksjewize by lytsere oantallen guodkeaper, ek al is de kostpriis fan ien apart printe boek heger as wannear’t men tûzen tagelyk meitsje lit.
Dy pod-mooglikheid wie yn it projekt ‘Digitaliseren met beleid’ al foarsjoen. Tresoar en DBNL seagen no in kâns om boeken dy’t al lang net mear te krijen binne, op ’en nij yn print út te jaan. Utjouwerij Elikser, yn Fryslân de iennichste útjouwerij mei romme ûnderfining op it mêd fan pod-produksje, waard frege mei te dwaan as partner. Sa ûntstie de projektgroep TDE. Elikser stiet dus bûten de digitale biblioteek en is allinne behelle yn de pod-produksje. It beslút boeken mei pod op ’en nij op ’e merk te bringen hie as konsekwinsje dat de beide toptitels fan Van der Velde, Feroaring fan lucht en De fûke, no ek yn de sterk wizige ferzje yn de nije stavering yn de digitale biblioteek opnommen waarden, nêst de besteande oarspronklike ferzjes yn de âlde stavering.
Fan de Provinsje Fryslân en it JMFonds kaam in subsydzje om de inisjele kosten foar it opsetten fan de útjefte-rige te dekken. De rige krige as namme ‘Nije biblioteek’ en it omslachûntwerp waard fersoarge troch Hannie Pijnappels fan Grins. 

De oare útjouwers

Op in gearkomste mei de útjouwers fan de digitalisearre Fryske boeken foar de dbfl, te witten Friese Pers boekerij bv, Afûk, Fryske Akademy, Bornmeer, Frysk en Frij en de kffb, hâlden op 15 jannewaris 2010,  waard ôfpraat dat net allinne Elikser mar ek sy by it foarnommen ferfolch betrutsen wurde soene. De útjouwers stelden fierder wiis te wêzen mei it projekt, mar ek dat sy net automatysk oan TDE in lisinsje jaan soene foar de eksploitaasje fan alle titels út de seleksje. Sadwaande dat in oantal mear populêre titels net as pod-útjefte beskikber binne, ek al binne se wol opnommen yn de digitale biblioteek.
In fierdere beheining fan de pod-plannen waard feroarsake troch it feit dat in tredde subsydzjejouwer dy’t TDE op it each hie foar subsydzje yn dizze eksperimintele faze fan de ûntwikkelingen net by steat wie om subsydzje te jaan.

Resultaat

De útkomst is, dat no op de websiden www.dbnl.org en www.sirkwy.nl in Digitale Biblioteek fan de Fryske Literatuer presinteare wurde kin mei 83 titels. Fan dy 83 titels binne 50 as pod-boek beskikber fia beide websiden en fia www.elikser.nl. Yn de heine takomst sil der ek wurk makke wurde fan it oanbieden fan de bestannen as e-book foar e-reader.  
Wy binne der fan oertsjûge dat dizze earste risping digitalisearre titels in moai palet jout fan Frysk proaza. It besef dat it ek ûnfolslein is, wurdt goedmakke troch ús foarnimmen om op termyn noch folle mear wurk digitaal te ûntsluten. Ut soarte komt de poëzij dan ek oan bar.

List fan de boeken yn de DBFL

Foarnamme

Titel

Krit

Sjenre

1e pr

Keazen

Utjwr

As pod

 

Abma

Willem

De roekkat

M

R

1986

1986-1

FPB

x

Akkerman

Paulus

It Freark Jabiks folk

K1

R

1946

1994-3

FPB

x

Akkerman

Paulus

Hessel Ypma

K1

R

1949

1993-3

FPB

 x

Akkerman

Paulus

Foar de lins

P

F

1968

1968-1

FPB/*LC

Annema

Froukje

Sûnder garânsje

M

R

1992

1999-3

FPB

x

Berga

Wilco

Hauk en hazze

P

N

1993

1993-1

FPB

x

Bilker

Jetske

Imitaasjelear

P

R

1988

1988-1

*KU

x

Boersma

Piter

It libben sels

P

R

1997

1997-1

*KU

x

Brouwer

Abe

De Gouden Swipe

E

R

1941

1985-12

FPB

x

Bylsma

Meindert

Shit my mar lek

M

R

1998

1998-1

*KU

x

Cuperus

Watse

Swart mar leaflik

K2

R

1949

1998-3

FPB

x

Dam

Eppie

Dingeman krijt wjukken

P

J

1999

1999-1

Afûk

Dykstra

Waling

De silveren rinkelbel

K2

R

1856

2003-8

Afûk

Dykstra

Klaes

Lyts hânboek fan de Fryske literatuer

H

H

1977

1997-2

FA

gt

Eernstma

Homme

Leafdedea

E

R

1963

1994-2

*KU

*h

Fear

Ypk fan der

Ta him dyn begearte

K2

R

1949

1999-4

FPB

x

Fear

Ypk fan der

Eilân fan de silligen

P

R

1966

1981-2

FPB

x

Fear

Ypk fan der

In fatsoenlik famke

M

A

1984

1984-1

FPB

x

Feitsma

S.K.

Ut 'e ûnderste lagen

K2

F

1991

1999-2

*KU

Folkertsma

E.B.

Eachweiding

P

E

1950

1950-1

*Kamm

Goïnga

Hylkje

Hynstefigen

M

F

1990

1990-1

FPB

x

Goïnga

Hylkje

Frijende kikkerts

E

R

1985 [1986?]

1985-1

FPB

x

Haan

Josse de

Piksjitten op Snyp

P

R

1999

1999-1

*KU

x

Haisma

Nyckle

Peke Donia de koloniaal

K1

R

1943

1993-6

Afûk

x

Haisma

Nyckle

Simmer

P

N

1948

1948-1

*St IFB

x

Halbertsma

Bruorren

Rimen & Teltsjes

K1

F

1871

1994-11

FPB

Holtrop

T.E.

De wylde boerinne en oar wurk

E

NF

1915

1979-1

FA

x

Houten

Ulbe van

De sûnde fan Haitze Holwerda

P

R

1939

1983-9

*Tille

x

Houten

Ulbe van

De rook fan it lân [mei Ein fan 'e mars (1945)]

K1

F

1943

1994-3

Afûk

x

Jong

Hoatse de

Trude, roman fan in hynder

K1

R

1953

1994-4

FPB

 x

Kiestra

D.H.

De froulju fan de fetweider

K1

R

1937

1993-3

*KU

x

Kloosterman

Simke

De Hoara's fan Hastings

K1

R

1921

1992-7

FPB

x

Kloosterman

Simke

It jubeljier

K1

R

1927

1994-4

Afûk

x

Krol

Jaap

M/F

P

R

2006

2006-1

Born

 gt

Leest

Reinder van der

Komme dy Kepers? Boef fan Rys

K2

R

1969; 1972

2001-2

*KU

Leest

Reinder van der

Cap Sud

P

J

1980

1980-1

*KU

x

Meulen

T.G. van der

In brulloft yn 'e Wâlden en oare wiere forhalen

E

F

19de E

1974-1

FA

x

Miedema

Hessel

Op 'e literarie toer

E

F

1973

1973-1

*KU

x

Mulder

Tiny

Tin iis

E

R

1981

1986-2

FPB

 gt

Peanstra

Auck

Sitebuorren, myn eigen paradys

P

R

2007

2007-1

*Venus

Piebenga

Jan

Koarte skiednis fan de Fryske skriftekennisse

H

H

1938

1957-2

FA

x

Piebenga

Tjitte

It lyk wurdt oantaast

K2

R

1968

1998-2

*KU

 gt

Ploeg

Durk van der

De jacht

E

R

1988

1988-1

FPB

     gt

Pollema

B.R.S.

Lok en lijen

K2

F

1935

2000-2

*KU

Poortinga

Ype

De ring fan it ljocht

E

FF

1976

1976-1

FA

x

Poortinga

Ype

Elbrich  I en II

K2

R

1947-49

1998-3

Afûk

Riemersma

Trinus

Fabryk

P

R

1964

1995-6

*KU

Riemersma

Trinus

Minkrotten-Rotminsken

M

R

1966

2008-4

*KU

Riemersma

Trinus

De Reade Bwarre

P

R

1992

1993-2

*KU

x

Schaaf

Sjoerd van der

Abbingawâld

K2

R

1947

1999-2

Afûk

Schaaf

Sjoerd van der

Skiednis fan de Fryske biweging

H,P

H

1977

1977-1

FA/*Tille

x

Schaaf

Sjoerd van der

De bijekening

P

R

1981

1981-1

FPB

x

Schoorstra

Willem

Swarte ingels

P

R

2004

2004-1

F&F

x

Schurer

Fedde

De besleine spegel

K2

A

1969

1998-2

FPB

x

Sijens

Doeke

Sa'n tûzen blauwe skriften

P

B

2001

2001-1

*KU

Smit

Jo

Bisten en boargers

P

F

1959

1959-1

*Lav

Smit

Jo

Wês foarsichtich Watse

K2

R

1968

2000-2

Afûk

Speerstra

Hylke

It wrede paradys

E

F

1999

2001-8

FPB/Bm

gt

Steenmeijer

Tineke

De oare helte

P

R

1997

1997-2

FPB

x

Tamminga

D.A.

De boumaster fan de Aldehou

P

R

1985

1985-1

FPB

x

Terpstra

Piter

Fjouwer minsken yn in stêd

K1

R

1956

1995-3

Afûk

x

Tiemersma

Koos

De ljedder

P

R

2002

2002-1

FPB

x

Tjerkstra

Willem

Ridder fan Snits  I

P

R

1999

1999-1

KFFB

x

Tjerkstra

Willem

Ridder fan Snits  II

P

R

2000

2000-1

KFFB

Tjerkstra

Willem

Ridder fan Snits  III

P

R

2001

2001-1

KFFB

Veen

H.G. van der

De kaartlizzer

K1

R

1856

1994-3

*KU

Veer

Akky van der

Swart op wyt

P

J

1985

1985-1

FPB

x

Velde

Rink van der

Feroaring fan lucht

P

R

1966

1974-7

FPB

 gt

Velde

Rink van der

Feroaring fan lucht [útwreide edysje]

P

R

1966

2004-16

FPB

 gt

Velde

Rink van der

De fûke

P

R

1966

1970-2

*Lav

 gt

Velde

Rink van der

De fûke [wizige edysje]

P

R

1966

2005-10

FPB

 gt

Velde

Rink van der

Sa wie ’t sawat

M

AF

1997

1997-1

FPB

 gt

Verf

Willem

In delgeande tiid

P

F

1983

1983-1

FPB

x

Wadman

Anne

Kritysk konfoai

P

E

1951

1951-1

*Lav

x

Wadman

Anne

De smearlappen

E

R

1963

1983-6

FPB

x

Wadman

Anne

Mei Abraham fûstkje

M

AEF

1969

1969-1

*Lav

x

Wadman

Anne

In bolle yn ’e reak

P

R

1986

1986-1

FPB

x

Wadman

Anne

De frou yn ’e flesse

P

R

1988

1988-1

FPB

 x

Wadman

Anne

It kritysk kerwei

M

E

1990

1990-1

FA

x

Wadman

Anne

Oer oarmans en eigen

M

E

1994

1994-1

FA

x

Wind

Harmen

It ferset

P

R

2004

2004-1

Afûk

gt

Wybenga

Jan

Moai waar en lange dagen

M

A

1981

1981-1

*Lykle J

x

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kritearia

 

 

 

 

 

 

 

Literatuerhistoarysk belang

H

 

 

 

 

*h = hinget noch 

 

 

Rige Klassiken I of II

K1,2

 

 

 

 

 

 

Priiswinnend boek

P

 

 

 

 

gt =

 

 

Klassiker ûnbetwist

E

 

 

 

 

gjin

 

 

Markant boek

M

 

 

 

 

 tastimming

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sjenre

 

 

 

 

 

 

 

(literatuer)skiednis

H

 

 

 

 

 

 

roman

R

 

 

 

 

 

 

novelle

N

 

 

 

 

 

 

autobiografy of oantinkens

A

 

 

 

 

 

 

jeugdboek

J

 

 

 

 

 

 

ferhalen

F

 

 

 

 

 

 

folksferhalen

FF

 

 

 

 

 

 

essays en kritiken

E

 

 

 

 

 

 

biografy

B