Geboren: 07-06-1936, Tjerkwerd

Leven en werk

Hylke Speerstra werd geboren als zoon van een boer te Eemswoude, een buurtschap tussen Tjerkwerd en Bolsward. Hij volgde landbouwonderwijs maar in plaats van boer werd hij journalist.

Zijn carrière begon bij het Fries Landbouwblad, later werkte hij bij de Friese Koerier. Van zijn collega-redacteuren Fedde Schurer, Laurens ten Cate en Rink van der Velde leerde hij het vak. In het begin van de jaren zeventig werd Speerstra redacteur en enkele jaren later hoofdredacteur van het weekblad voor de scheepvaart Schuttevaer. In 1989 werd hij hoofdredacteur bij de Leeuwarder Courant, een functie hij bekleedde tot hij in 1996 met de VUT ging. Na 35 jaar actief te zijn geweest als journalist kreeg hij daarna tijd en gelegenheid om zich helemaal aan het schrijven van proza te wijden.

Schrijver van ‘nieuwe journalistiek’
Speerstra debuteerde in 1968 met de bundel schippersverhalen Heil om seil. Deze bundel, die in 1970 in Nederlandse vertaling verscheen onder de titel Met de kloten voor het blok (later: Kop in de wind) werd goed verkocht. Met dit boek zette Speerstra de toon voor het soort proza waarin hij later zou uitblinken: fictie op een journalistiek-feitelijke basis. In een interview met Anne Dykstra (Heerenveense Courant, 22-12-1999) noemde hij deze wijze van schrijven ‘nieuwe journalistiek’. Zijn grote voorbeelden zijn auteurs als Hemingway, Steinbeck, Capote en Mailer. ‘Deze schrijvers maakten schitterende interviews. Zij rapporteerden niet alleen wat de mensen zeiden, maar ze vulden om zo te zeggen ook hun gedachten in. In de gewone journalistiek is dat natuurlijk uit den boze. De “nieuwe journalistiek” geeft de mogelijkheid om niet alleen de woorden te horen en weer te geven, maar ook de hartslag van de mensen die worden geïnterviewd’.

Groot scala aan geïnterviewden
Speerstra paste deze werkwijze toe in veel van zijn werk: hij interviewde vissers, kaatsers, schaatsers, dokters en emigranten. Na Heil om seil verschenen Neaken en bleat foar de dokter (1978), Kening op sokken (1983) en Op redens oer (1984). In Simmerlân (1996) verwerkte Speerstra eigen ervaringen van een voettocht door Fryslân die hij, nog als hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant, twee zomers achter elkaar maakte. De twee romans die hij schreef over het boerenleven in het begin van de negentiende eeuw, Yn de boer syn tiid (1980) en De blikken brulloft (1981), vonden in vergelijking met zijn journalistiek gekleurde verhalenbundels een minder positief onthaal. In de periode dat hij bij Schuttevaer werkte, schreef hij ook een aantal Nederlandstalige titels over de binnenscheepvaart.

Emigrantenverhalen
Had Speerstra met zijn eerdere boeken al veel succes, beroemd werd hij met de levensverhalen van Friese emigranten uit de emigratiegolf van na de Tweede Wereldoorlog, die hij had opgezocht in hun nieuwe vaderland. De 34 verhalen werden gebundeld in het omvangrijke boek It wrede paradys. Het werd in augustus 1999 aangeboden aan ‘Fries om utens’ Wim Duisenberg in Frankfurt en vormde de opmaat voor de activiteiten tijdens de grote emigrantenreünie ‘Simmer 2000’. Het boek werd een van de best verkochte Friestalige boeken ooit (ca. 33.000). Er kwam een Nederlandse vertaling bij Uitgeverij Contact (totale oplage ca. 60.000) en een Engelse. Critici prezen de rijke verzameling oral history die toonde waarom veel Friezen it Heitelân verlieten – meer dan eens een impulsief besluit – om zich in een ongewis pioniersbestaan te storten, en ook hoe ze daar nu over dachten. Kritiek was er op de voorliefde voor succesverhalen en op het feit dat er vooral mannen aan het woord kwamen.

Herziene uitgave
De emigrantenverhalen lieten Speerstra in het decennium 00 niet los, en zo kwam hij elf jaar later met een tweede versie, It wrede paradys. It ferfolch. Het was een uitgebreide versie met 200 extra pagina’s. Daarin ook de verhalen over wat er was gebeurd met zijn respondenten in de periode na 2000, een aantal nieuwe levensgeschiedenissen en bijdragen van psycholoog-historicus Douwe Draaisma en theoloog J.D.Th. Wassenaar over het fenomeen emigratie.

De oerpolder
In 2002 begon Speerstra met zijn onderzoek voor zijn volgende grote project, het schrijven van het ‘levensverhaal’ van een plattelandsgemeenschap die niet meer bestaat. Hij vond die in It Heidenskip van de negentiende eeuw. Hij voerde gesprekken met meer dan tweehonderd Heidenschapsters, las oude dagboek-notities, haalde vergeten aantekeningen boven water, speurde in archieven van families en instanties, knoopte losse eindjes aan elkaar en vulde feiten aan met fictie. Het resultaat, alweer een omvangrijk boek getiteld De oerpolder, werd op 8 juni 2006 gepresenteerd in het kerkje van It Heidenskip. Ook dit boek werd door de lezers enthousiast ontvangen.

100 jaar Elfstedentocht
In de aanloop naar de viering van het honderdjarig bestaan van de Elfstedentocht in januari 2009 kreeg Speerstra een opdracht van de Vereniging De Friesche Elf Steden voor een verhalenbundel met elf elfstedenverhalen. Leden konden daarvan een genummerd exemplaar aanschaffen. Speerstra schreef het boek eerst in het Nederlands, daarna in het Fries, omdat andersom hem niet beviel. ‘Van Fries naar Nederlands frustreert, want in het Nederlands kom ik nooit zo goed bij wat ik wil overbrengen dan in het Fries. Dus, nu maar een keer andersom. Ik heb het lekkerste voor het laatst bewaard.’ (artikel Bonne Stienstra, LC 13 dec 2008, citaat vertaald). Twee verhalen zijn op feiten gebaseerd, de andere negen zijn fictie. Het zijn vlotte en soms met scherpe humor geschreven verhalen met een heroïsche benadering van het schaatsen, ‘een kruistocht voor winnaars’ (Jaap Krol, recensent Friesch Dagblad, 7-2-2009).

‘Kadoboek’
In 2011 verscheen De treastfûgel, een kleine roman over twee jonge mensen uit Hichtum bij Bolsward. In het begin van de twintigste eeuw emigreerde de ene naar Amerika en de andere ging als arbeider werken in Duitsland. De kleinzonen kwamen elkaar in 1945 als vijanden tegen aan het front. Het boek verscheen in september 2011 als cadeauboek in het kader van ‘De Moanne fan it Fryske Boek’. Speerstra werkte het boek daarna om naar het Nederlands, waarbij het aanzienlijk uitgebreider werd. Van deze Nederlandse versie maakte hij weer een herziene Friese editie.

Indiëgangers
De emigrantenverhalen uit Het wrede paradijs gingen over de (jonge) mensen die in de jaren na 1945 emigreerden. In dezelfde tijd waren er ook jonge mannen die als vrijwilliger en later als dienstplichtig soldaat naar Indië gingen voor de ‘politionele acties’ tegen de Indonesisiche opstandelingen. Een generatie die in 2010 bijna 85 jaar oud was, of ouder. Speerstra zocht hen op en noteerde hun verhalen. Achttien ervan verzamelde hij in Op klompen troch de dessa, waarvan een half jaar later een vertaling in het Nederlands verscheen. In 2021 was het boek de inspiratie voor dit verhaal in theatervorm.

Lijst van belangrijkste werk

Romans
1980: Yn de boer syn tiid
1981: De blikken bruiloft
2013: De treastfûgel (2de uitgebreide editie)
2021: Testamint fan de siel

Verhalen
1968: Heil om seil - skippersferhalen (3e dr. 1973, 5e dr. 1979, 7e aanvullende dr. 2002)
1978: Neaken en bleat foar de dokter (2e dr. 1979; 3e dr. 2006)
1983: Kening op sokken
1984: Op redens oer (2e dr. 2008)
1987: De bêste Fryske ferhalen
1998: De koude erfenis (6de dr. 2002)
2006: De oerpolder
2009: De kâlde krústocht
2009: Liefde op de smalle ijzers (heruitgave De koude erfenis met vier nieuwe verhalen)

Novelle
2011: De treastfûgel, cadeauboek Moanne fan it Fryske Boek 2011

Non-fictie
1980: Wie zee houdt wint de prijs - 150 jaar Koninklijke Zeemanscollege 'De Groninger Eendracht'
1996: Simmerlân
1999: It wrede paradys
2010: It wrede paradys : It ferfolch
2014: Op klompen troch de dessa

Vertalingen
1970: Met de kloten voor het blok : schippersverhalen (later: Kop in de wind)
1982: Bloot voor de dokter (Neaken en bleat foar de dokter)
1992: Helden van de armoe: schaatsverhalen (Op redens oer; 2e dr. IJsliefde: schaatsverhalen, 2008)
2000: Het wrede paradijs: het levensverhaal van de emigrant (It wrede paradys)
2001: De kâlde erfenis: in winterreis troch Fryslân (oers. fan De koude erfenis: verhalen van het ijs)
2005: Cruel paradise: life stories of Dutch emigrants (It wrede paradys)
2007: De oerpolder: het boerenleven achter de dijken (De oerpolder)
2008: IJsliefde. Schaatsverhalen. (tweede vertaling van Op redens oer)
2009: De kâlde krústocht
2013: De troostvogel (Vertaling en uitbreiding van De treastfûgel 2011)
2015: Op klompen door de dessa
2021: De stem van het water (omnibus)
2023: Het testament van de ziel

Nominaties
2015: Longlist Gysbert Japicxpriis, Op klompen troch de dessa

Meer informatie
Webside fan de skriuwer
Jelle van der Meulen, Friese literatuursite
Brochure 10 books from Friesland 2016
 Sietse de Vries, LC 28-09-2016 (over publicatie The Comfort Bird)
Jan Ybema over Op klompen troch de dessa in het dossier Befrijing yn de Fryske literatuer.
Bert de Jong, De Moanne 10-03-2021 (over Testamint fan de siel)
Abe de Vries, FD 05-03-2021 (over Testamint fan de siel)
Leeuwarder Courant, 09-06-2021 (Op klompen troch de dessa in theatervorm)
Omrop Fryslân, 09-06-2021 (Op klompen troch de dessa in theatervorm)
Elisabeth Post, LC 03-02-2022 (over De stem van het water)
Boekenkrant, 23-02-2023 (interview n.a.v. Testament van de ziel)

©Tresoar, 22-02-2023

 

Alfabetische lijst schrijvers

Copyright © 2017 Sirkwy. Alle rjochten foarbehâlden.