Hettinga, Eeltsje

Geboren: 09-02-1955, Burgwerd

• Boeken, AV materiaal, artikelen, handschriften, brieven, muziek

• Digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren

• gedichten

• Beeldmateriaal

• Biografie Fries

Leven en werk

Eeltsje Hettinga is geboren en getogen te Burgwerd. Zijn vader had een boerenbedrijf en handelde in paarden. Hij werkte lange tijd als zelfstandig journalist.

In die hoedanigheid woonde hij vijf jaar in de Verenigde Staten. Als literator is Eeltsje Hettinga actief op meerdere gebieden: hij is dichter, vertaler, pamflettist en hij schreef monografieën over de kunstenaars Abe Gerlsma (Nederlandstalig) en Gerben Rypma (Friestalig).

Kistwurk
Hettinga was medio 2000 de initiator van het digitale Fries literair tijdschrift Kistwurk. Op het Friese boekenfeest in februari 2001 in Theater Romein verscheen ook een gedrukte versie die twee jaar lang als kwartaalblad zou verschijnen. Het digitale Kistwurk was een primeur in de Friese literaire wereld. De redactie, die naast Hettinga bestond uit Elske Schotanus en Eric Hoekstra, was ambitieus en wilde grenzen verleggen. Het initiatief sloeg aan bij schrijvers en lezers, het blad nam naast bijdragen van Friese auteurs ook Nederlandstalig werk en vertalingen van buitenlandse auteurs op. Door verschillende oorzaken, o.a. een te lage subsidie van de provincie, kwam er in 2002 [1] een eind aan website en blad.

Dichter
Dichter Hettinga debuteerde in boekvorm in 1998 met de bundel Akten fan winter. Tijdens de aanbieding besprak Philippus H. Breuker de bundel en die recensie is later in 'Hjir' nr. 3 van 1998 [2] gepubliceerd. Critici prezen de bundel voor de sterke eenheid van vorm, taal en thematiek. De bundel werd in 1999 bekroond met de Fedde Schurerpriis, debuutprijs vande provincie Fryslân. De jury [3] noemde het 'een indrukwekkende, bij tijd en wijle aangrijpende bundel'. 
Naar aanleiding van het voornemen van de Provincie Friesland om de prijs niet langer uit te reiken, leverde Hettinga die in 2012 in bij gedeputeerde Janne-Wietske de Vries.

Ook voor zijn tweede bundel Dwingehôf uit 2000 kreeg Hettinga positieve kritieken.

Hettinga worstelt in zijn verzen met thema’s als liefde, dood, tijd, taal en oorsprong. In zijn bespreking van Dwingehôf schreef Abe de Vries: ‘Net als zijn debuut, de met de Fedde Schurerpriis bekroonde Akten fan winter, wordt ook in Dwingehôf een persoonlijke mythologie van verleden, herinnering en dood verbeeld’. Verderop in dezelfde bespreking: ‘In Dwingehôf is de vorm van de gedichten meestal vrij, zonder eindrijm. Maar tegenover die vrijheid staat regelmaat qua lengte van de regels en een opvallend rijk gebruik van alliteratie en assonantie’. De Vries noemt de bundel een van de grote dichterlijke prestaties in het naoorlogse Fryslân.

Samen met taalkundige Eric Hoekstra publiceerde Eeltsje Hettinga in 2002 onder het pseudoniem Hu Thung-song een bundel in Chinese stijl: Yn ’e fal fan jûn. ‘Literatuur is deels ook een grap,’ zei hij hierover, ‘ook met jezelf moet je soms de spot drijven’.

Zijn vierde bundel Apreos zag het licht in 2006. Net als in zijn beide voormalige bundels weet Hettinga ook in Apreos op overtuigende wijze zijn vertellend vermogen, mee door het gebruik van poëtische technieken. Hettinga, die wel eens het enfant terrible van de Friese literatuur wordt genoemd, heeft zich in deze bundel opnieuw laten inspireren door beeldend kunstenaars zoals Edward Hopper en de Groninger schilder Siep van den Berg (1913-1998).

De bundel Ikader uit 2012 gaat in een van zijn afdelingen over de kunstenaar Bas Jan Ader: ‘Ik, Ader’. Deze kunstenaar werd bekend door zijn performances, die vaak de zwaartekracht als onderwerp hadden. Ook nu zijn er in deze bundel veel verwijzingen naar beeldende kunstenaars, in dit geval van Breughel en Ensor tot aan Sjoerd de Vries, die ook de omslag maakte. Ikader werd in 2013 genomineerd voor de Gysbert Japicxpriis. Voor meer informatie over deze bundel, zie het boekprofiel [4] op deze website.

Sinds 2012 heeft Hettinga ervoor gekozen geen poëziebundels meer uit te geven, hij wilde toe op andere presentatievormen.

In dat licht bezien kwam op initiatief van Hettinga It Font (2013-2018) tot stand, een videopoëzieproject [5] in samenwerking met videokunstenaar Lotte Middendorp, dat in het kader van de Culturele Hoofdstad (2018) ook deel uitmaakt van Lân fan taal. Doel was o.a. poëzie ook op een andere manier dan via literaire tijdschriften voor het voetlicht te brengen. Films uit It Font - samen zijn er 12 gemaakt - zijn te zien geweest in Museum Belvédère, Fries Museum en op de Frankfurter Buchmesse. De gedichten in It font zijn tweetalig (Fries-Engels). In 2019 volgde een ander project, een doos met gedichten, een essay en beeldend werk, onder de titel Nachtspraak.

Andere literaire activiteiten
In 2002 kwam Hettinga samen met Elske Schotanus met een nieuw initiatief, de Stichting Cepher. Doelstelling van Cepher is het bevorderen van (Friese) letterkunde. De eerste uitgave betrof in 2004 de drietalige dichtbundel Geen grenzen, de reis / Geen grenzen, de reis / No borders, the voyage. Het is een door de jonge vormgever Michiel Postma prachtig vormgegeven uitgave, die tot stand kwam in samenwerking met Omrop Fryslân. Het boek werd in 2004 bekroond met de Liuweprint, de vormgevingsprijs van de Stichting It Fryske Boek.
In het radioprogramma Omnium werden 23 dichters ondervraagd over het thema de reis. Iedere dichter was verzocht een gedicht over het thema te schrijven. Die verzen werden in de herfst van 2003 voorgelezen in het desbetreffende radioprogramma. De opnamen daarvan werden als cd uitgegeven. De teksten van de gedichten zijn in het Fries, Engels en Nederlands in de bijbehorende bundel opgenomen.

In 2002 nam Hettinga ook het initiatief tot de uitgave van de bundel Wrâld, finster, gedicht, die een jaar later verscheen. Daarin hebben 30 Friese dichters hun meest geliefde gedicht uit de wereldliteratuur toegelicht en vertaald. Zelf heeft Hettinga werk vertaald van o.a. Tranströmer, Bachmann, Bataille en Slauerhoff.

In 2003 had Eeltsje Hettinga de eindredactie van het door Ronald Giphart geschreven, en daarna vertaalde verhaal Der is gjin dêr, dêre / Er is geen daar, daar.

Na het verdwijnen van Kistwurk ging Hettinga van 2003-2004 door met zijn digitale eenmanspodium Erosmos. In 2005 begon hij het literaire internettijdschrift Go-gol (2005-2009, uitgegeven door de stichting Cepher), met een redactie die verder bestond uit Elske Schotanus, Arjan Hut en Huub Mous. Naast bijdragen van de redactie - vaak columns, maar ook recensies over Friese literatuur - waren er regelmatig bijdragen te lezen van kunsthistoricus en publicist Huub Mous en Philippus Breuker, oud-hoogleraar Friese taal en letterkunde, frisiast en publicist. In 2011 is Sichting Cepher gestopt met het maken van Go-Gol. Van juli 2009 tot mei 2011 publiceerde Hettinga op het blog Goloch. In mei 2011 begon hij een blog onder eigen naam.

In 2008 kwam hij in De leagen op ’e dyk in verzet [6]  tegen de visie op de Friese literatuur die Abe de Vries had neergelegd in zijn inleiding op de bloemlezing Het goud op de weg / It goud op ’e wei. Met de bloemlezing wilde De Vries laten zien ‘hoe de Friese poëzie zich aan haar eigen haar uit het moeras van een minderheidstaal heeft opgetrokken.’ In het voorwoord noemde hij als belangrijkste kenmerk van de Friese poëzie de manier waarop dichters hun plaats zochten tussen traditie en experiment. Hettinga bestreed dat door te stellen dat de tegenstelling traditie-experiment achterhaald was en dat De Vries de poëzie opnieuw dienstbaar wilde maken aan niet-litereraire doeleinden.

In zijn monografie [7] over schilder-dichter Gerben Rypma (1878-1963) gaf Hettinga niet alleen een biografische schets van de ‘heremiet van de Brek’, maar ook een beeld van de achterliggende periode, met speciale aandacht voor de sociaal-economische omstandigheden, de ontwikkeling in de Friese literatuur en de ‘Frieszinnige’ rooms-katholieke kringen.

In 2019 werd het gedicht 'Net te beteljen' vastgelegd op een poëziesteen die voor de Blokhuispoort ligt. Dit gedicht is een hommage aan de vrijwilligers die Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 mogelijk maakten. In hetzelfde jaar publiceerde Hettinga Nachtspraak, in doos met daarin o.a. het titelgedicht, werk van kunstenaar Anne Feddema en een boekje, samengesteld door Willem Winters. In zijn recensie [8] omschreef Arjan Hut deze publicatie als 'een schatkist van jewelste'.

Verder publiceert Hettinga bijdragen in tijdschrift De Moanne.

Dichter fan Fryslân
In 2017 werd Hettinga benoemd [9] tot de eerste Dichter fan Fryslân. In zijn dankwoord [10] gaf hij aan wat de motivatie voor zijn sollicitatie was geweest met daarbij de mogelijkheden die hij zag. Tevens refereerde hij aan zijn onafhanklijke positie: 'Onafhankelijkheid houdt in dat ik van niemand de slippendrager [11] ben, niet van de politiek, noch van welke andere ideologie ook'. Een overzicht van de geschreven gedichten was te vinden in een katern [12] dat werd meegestuurd met beide provinciale dagbladen.

In 2021 deed Hettinga mee aan het project  'IIsbaan yn 'e maaitiid', een digitale presentatie van een aantal ijsbanen buiten de winter om. Onderdeel hiervan was een aantal gedichten, waaronder 'Der gie in snijen' [13] van Eeltsje Hettinga.

Gysbert Japicxpriis
Begin oktober 2021 werd bekendgemaakt dat Hettinga voor het werk dat hij publiceerde als Dichter  fan Fryslân de Gysbert Japicxpriis [14] kreeg toegekend. In zijn Laudatio bij de uitreiking van de prijs ging Eric Hoekstra [15] in op een drietal aspecten van Hettinga's poëzie: de liefde voor de schoonheid van taal, de liefde voor gerechtigheid en de liefde voor het vrije woord. De advieskommissie [16] over zijn werk als Dichter fan Fryslân: 'Deze dichter vindt zich bij bijna elk gedicht opnieuw uit, zoals hij dat n zijn vroegere bundels ook al deed. Hij slaagt er ook nog in om de actualiteit te verbinden met poëzie. Hij maakt van het nieuws een vers en van het vers het nieuws of een stuk geschiedenis'.

Bronnen voor dit artikel
[1] Kistwurk, FD 19-04-2002
[2] Ph. H. Breuker, Hjir nr 3 1998
[3] Juryyrapport Fedde Schurerpriis 2002
[4] Sirkwy, Ikader
[5] Website itfont
[6] Eeltsje Hettinga, 01-01-2013
[7] Leeuwarder Courant, 24-07-2010
[8] Arjan Hut, FD 28-11-2019 (recensie Nachtspraak)
[9] Website Dichter fan Fryslân
[10] Dankwoord Eeltsje Hettinga, LC 25-11-2017
[11] Eeltsje Hettinga, LC 28-08-2017
[12] Katern Dichter fan Fryslân, LC 22-11-2019 (overzicht van de gedichten)
[13] YouTube, 12-05-2021
[14] Diane Romashuk, FD 01-10-2021
[15] Eric Hoekstra, Ensafh 18-11-2021 (laudatio GJ-priis)
[16] Sirkwy, 11-2021 (verslag Adviescommissie GJ-priis)

Lijst van belangrijkste werk

Kijk voor een volledig overzicht: website Eeltsje Hettinga

Poëzie
1998: Akten fan winter
2000: Dwingehôf
2002: Yn ’e fal fan jûn (onder schuilnaam Hu Thung-song, met Eric Hoekstra)
2006: Apreos
2012: Ikader
2013: De wetters / de wateren (kunstenaarsboek, samen met graficus Antje Velstra, uitgave AV, Grins /Groningen)
2016: It Font, leporello met het tweetalige gedicht In spegel de see / The sea a mirror en zes stills uit het videopoëzieproject met dezelfde naam (ontwerp en vormgeving Gert Jan Slagter, Engelse vertaling David Colmer)
2016: It Font (videopoëzie, een literair-digitale uitgave van Eeltsje Hettinga en Lotte Middendorp in het Fries / Engels met David Colmer als vertaler)
2018: De hannen de doeken. Cahier met schilderij van Christiaan Kuitwaard.
2018: It klappen fan 'e dyk
2019: Nachtspraak (speciale uitgave met gedichten en een essay in combinatie met beeldend werk van Anne Feddema. Vertalingen van Elske Schotanus, vormgeving: Richard Bos)
2019: Dichter fan Fryslân 2017 - 2019. Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad, Leeuwarden. Redactie en vertalingen: Eeltsje Hettinga en Elske Schotanus
2021: De hôven (leporello, met illustraties van Elske Schotanus)

Initiator van
2003: Wrâld, finster, gedicht : de moaiste fersen út de wrâldliteratuer útkeazen en oersetten troch 30 Fryske dichters
2004: Gjin grinzen, de reis / Geen grenzen, de reis / No borders, no voyage

Pamflet
2012: De folksnasjonalistyske taal en retoryk achter Fryslân 2040 en KH-2018.

Diversen
1994: Abe Gerlsma (voor galerie de Roos van Tudor)
2003: Slauerhoff (selectie uit de verzen van Slauerhoff, vertaald door Eppie Dam, Abe de Vries en Eeltsje Hettinga, met inleiding van Hettinga)
2003: Der is gjin dêr, dêre (Ronald Giphart) (eindredacteur E. Hettinga)
2008: De leugen op 'e dyk / De leugen op de weg (over de bloemlezing Het goud op de weg, een kritiek, een pleidooi)
2010: Gerben Rypma: de keunstner fan it dûbele krús (fotografie: Jan Tijsma)
2014: Sies Bleeker - libje yn liende tiid / leven in geleende tijd (i.s.m. Willem Winters)
2019: Ryzji yn it Frysk (gedichten van Boris Ryzji, vertaald door E.H., met portretten van Jochem Hamstra)
2020: It skip (animatiefilm van Anne Fie Salverda, op basis van een gedicht van Eeltsje Hettinga)

Prijzen
1988: Rely Jorritsmapriis voor vers Ofskied
1991: Rely Jorritsmapriis voor vers Nacht oer Greonterp
1994: Rely Jorritsmapriis voor vers It hinnekleed fan winter
1997: Rely Jorritsmapriis voor vers De Woldberch
1999: Fedde Schurerpriis voor Akten fan winter
2021: Gysbert Japicxpriis voor 'Dichter fan Fryslân'

Nominaties
2012: Shortlist Fedde Schurerpriis met Gerben Rypma
2013: Shortlist Gysbert Japicxpriis met Ikader

Meer informatie
Pieter de Groot, Kistwurk in katedraal yn opbou, LC 12-9-2001 dl 1 en dl 2
Sietse de Vries, LC 30-09-2016 (interview n.a.v. itFont)
Jelle van der Meulen op de Friese literatuursite
Opnamen Eeltsje Hettinga by Operaesje Fers
Website Eeltsje Hettinga
Asing Walthaus, LC 27-09-2019 (over Nachtspraak)
Introductie Buchmesse 2019
Vincent Meininger, FD 23-09-2021 (over animatie van Anne Fie Salverda bij 'It Skip' van Eeltsje Hettinga)
Arjan Hut, De Moanne 08-11-2021 en FD 06-11-2021 (over het werk van Eeltsje Hettinga n.a.v. de Gysbert Japicxpriis)
Elmar Kuiper, LC 05-11-2021 (over de toekenning van de Gysbert Japicxpriis)
Elisabeth Post, LC 08-11-2021 diel 1 en diel 2 (oer takenning Gysbert Japicxpriis)

©Tresoar, 08-12-2021

Foto auteur: Jacob van Essen